Waanzin in de ogen van een ander

Hoe moet jij je voelen, denk ik terwijl ik naar Alejandro kijk. Daar zit je dan, met een groep keurige witte mensen in een ruimte te wachten tot zij over je lot beslissen. De rechter – een kale man van middelbare leeftijd die keurig ABN praat en net te weinig Engels – begint hakkelend: ‘How are you feeling these last days, mister Rivea?’ Ja hoor, we gaan hier even een crisismaatregel uitschrijven (waarbij de rechter beslist over gedwongen zorg, in dit geval een opname) op basis van een gesprek in steenkolenengels. Geen tolk beschikbaar. Waarom ook?

Mister Rivera – Alejandro mag niet meer, we zitten ten slotte in een rechtszitting – vertelt voor de zoveelste keer zijn verhaal. Over de bezwering, hoe zwaar het is, hoe zijn familie hierachter zit en hoe hij ook wel inziet dat dit misschien vreemd klinkt, maar in Puerto Rico echt anders ligt. Maar hier, waar de rechter in een maatpak zit en waarbij godsdienst en spiritualiteit waarschijnlijk niet verder gaan dan de yoga van zijn vrouw, wordt er gefronst tijdens het luisteren.

Afgelopen weekend leerde ik Alejandro kennen. Drie maanden geleden kwam hij naar Nederland, vol goede moed en hopelijk ver genoeg weg van zijn familie. Hij hopte van noodopvang naar noodopvang, eindigend in Nijmegen. Daar ging het mis. Personeel merkte dat hij zich vreemd gedroeg. Als een man in paniek. Hij raakte daarbij steeds vaker in conflict met anderen, wat leidde tot een handgemeen. De politie kwam erbij en constateerde: verward gedrag.

‘Mogelijk sprake van een paranoïde psychose.’ Zo las ik later in het dossier. De crisisdienst zag een man die angstig en verward overkwam en bang was vergiftigd te worden door zijn familie in Puerto Rico. Zij zouden een genezer hebben ingehuurd om een vloek over hem uit te spreken. Reden? Hij had de liefde gevonden bij iemand anders, iets dat in zijn thuisland als grote schande werd gezien. Zijn familie was woedend, dus volgde er een vloek. Je kent het wel.

Toen ik hem voor het eerst zag, zat hij er maar verloren bij. ‘You have to believe me! I have done nothing wrong!’ Hij vertelde zijn verhaal smekend in de hoop dat ik hem zou geloven. Ik bood hem antipsychotica aan, zoals de arts had voorgeschreven. Maar ho maar! Dat hoefde niet, want dinsdag zou de vloek zijn uitgewerkt. Wat ik helemaal prima vond, maar maandag kwam eerst de rechter langs, die daar misschien iets minder makkelijk over dacht.

Met man en macht deed Alejandro een poging om in zijn beperkte Engels uit te leggen dat hij niet gek was, maar vervloekt. De rechter dacht daar anders over. Een psychotische stoornis was niet uit te sluiten en ook het gevaar wat daar mogelijk uit voortkwam niet. Dus daar was de gevreesde crisismaatregel. De deur viel dicht en Alejandro keek me vragend aan. Hoelang het ging duren, vroeg hij me. Ik durfde hem nauwelijks aan te kijken. ‘Hard for me to say, I’m no psychiatrist.’

De dag erna liep ik met hem in mijn gedachten de afdeling op. Hij was anders, zo zag ik, meer ontspannen. De vloek was er immers af, zoals hij het hele weekend had betoogd. Nu nog die crisismaatregel. De rest van de dag kon ik alleen maar denken: dit hele gedoe, bevestigt mijn vermoeden dat er in de psychiatrie te weinig ruimte is voor iets wat afwijkt van onze eigen, beperkte realiteit. Iets wat voor ons niet overeenkomt met onze werkelijkheid, en dus een psychose heet, is misschien gewoon een ander soort werkelijkheid, of een andere cultuur. En wat weten wij dáár nou van, eigenlijk?