Capaciteitsorgaan bevestigt: personeelstekorten in de zorg lopen verder op

Om aan de stijgende zorgvraag te voldoen, zijn veel meer verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten in de algemene en geestelijke gezondheidszorg nodig. Dat concludeert het Capaciteitsorgaan vrijdag in rapporten aan de ministers van VWS en OCW. Deze rapporten gaan over artsen en verpleegkundigen in het ziekenhuis, en de ambulancezorg. “Het is noodzakelijk dat ook andere sectoren in beeld worden gebracht – zoals de wijkverpleging en verpleeghuiszorg, waar ook enorme schaarste is. We moeten naar de hele keten kijken. Daarnaast is het belangrijk dat eerder uitgebrachte plannen worden uitgevoerd”, zegt Jaap Kappert, die als V&VN-bestuurslid betrokken is bij het Capaciteitsorgaan.

Het Capaciteitsorgaan heeft berekend hoeveel gespecialiseerd verpleegkundigen (voor zeventien ziekenhuisberoepen en de ambulancezorg) en hoeveel verpleegkundig specialisten in de algemene en geestelijke gezondheidszorg er in opleidingen moeten instromen om aan de zorgvraag te kunnen voldoen. Op basis daarvan adviseert het orgaan dat er jaarlijks 4.954 gespecialiseerd verpleegkundigen moeten worden opgeleid, om in 2029 over voldoende professionals te beschikken. In 2020 waren dit er nog 4.183. Kappert: “Een aantal dat toen al bij lange na niet gehaald is.”

“Wij zijn geschrokken van de ziekenhuiscijfers. En let wel: deze cijfers gaan maar over een deel van de zorg. Het loopt op meerdere plekken vast, daarom is het noodzakelijk dat ook de personeelstekorten in andere sectoren – zoals de wijkverpleging en de verpleeghuiszorg – goed in beeld worden gebracht. Daarnaast is het belangrijk dat de plannen die er al zijn om het tekort te verminderen, worden uitgevoerd. Neem de IC, daar liggen concrete plannen klaar”, zegt Kappert.

Ervaren collega's verlaten het vak

“Zorg voor meer zeggenschap, maak combi-banen mogelijk en zorg voor een reis- en parkeervergoeding”, somt Joke Dieperink-van der Goot, voorzitter van V&VN IC, een paar van de plannen op. “Op veel plekken is dit niet goed geregeld. Dat heeft ertoe geleid dat ervaren collega’s het vak hebben verlaten. We roepen werkgevers al jaren op om te investeren in IC-verpleegkundigen. En de plannen zijn er. We hebben de afgelopen jaren meegewerkt aan verschillende capaciteits- en opschalingsplannen met concrete voorstellen, maar daar wordt nagenoeg niets mee gedaan.”

Uit het rapport blijkt onder meer dat er per jaar 791 IC-verpleegkundigen moeten worden opgeleid, terwijl in 2022 490 verpleegkundigen aan de specialisatie zijn begonnen. In 2021 stonden 329 vacatures voor IC-verpleegkundigen langer dan drie maanden open, een vacaturegraad van 9%. Bij de kinder-IC gaat het zelfs om 25%. Dat betekent dat één op de vier vacatures langer dan drie maanden openstaat. Dieperink-van der Goot: “Het is belangrijk om collega’s – en daarmee ervaring – te behouden. Laat verpleegkundigen meebeslissen over beleidsplannen en geef ze invloed op hun eigen roosters. Alleen inzetten op het werven van nieuwe IC-verpleegkundigen is niet voldoende om de tekorten op te lossen. Met innovatie en technologie kunnen we een deel van de zorg anders organiseren. Denk bijvoorbeeld aan het monitoren van patiënten op afstand. Ook preventie is erg belangrijk.”

Opleidingscultuur moet sterk verbeteren

Kappert: “Het is goed dat er wordt gewezen op het tekort aan gespecialiseerd verpleegkundigen in het ziekenhuis. De opleidingscultuur moet echter nog sterk verbeterd worden. Wij horen dat er onvoldoende verpleegkundigen zouden zijn om in opleiding te gaan tot gespecialiseerd verpleegkundige. Vragen de ziekenhuizen wel voldoende aan hun personeel wat de ambitie is?”

“Daarnaast is het noodzakelijk dat er ook voor verpleegkundigen in andere sectoren nauwkeurige in- en uitstroomcijfers worden verzameld. De cijfers die we nu hebben zijn niet nauwkeurig genoeg om goed arbeidsmarktbeleid te voeren. Het Capaciteitsorgaan zou dat bijvoorbeeld kunnen doen. We moeten naar de hele keten kijken, omdat we moeten voorkomen dat bijvoorbeeld tekorten in het ziekenhuis worden opgevuld met verpleegkundigen uit de wijkverpleging. Dat zorgt dan op een andere plek voor problemen. Daarbij komt dat er een verschuiving plaatsvindt. Steeds meer ziekenhuis- en verpleeghuiszorg wordt thuis gegeven. Het is daarom extra belangrijk om te kijken wat er nodig is aan expertise en capaciteit in de wijkverpleging.”

OCW en VWS moeten aan de slag

Het advies uit 2019 om méér verpleegkundig specialisten op te leiden, is volgens Kappert door de ministeries van OCW en VWS niet omgezet in meer bekostigde opleidingsplaatsen. Daardoor zijn de personeelstekorten in de zorg verder opgelopen. “Dat mag nu niet opnieuw gebeuren. Het is aan de ministeries van OCW en VWS om met de instroomadviezen uit de rapporten aan de slag te gaan, inclusief de bekostiging.”