De VAR in crisistijd: lessen voor de toekomst

De coronacrisis raakt het hart van het werk van verpleegkundigen en verzorgenden. Het lijkt niet meer dan logisch dat Verpleegkundige/Verzorgende Adviesraden (VAR) een belangrijke rol hebben in de crisisorganisatie. Maar dat is niet vanzelfsprekend, blijkt uit onderzoek over de betrokkenheid van ziekenhuis-VAR’s in crisistijd. 38 procent van de VAR’s beoordeelt de betrokkenheid bij de crisisorganisatie als onvoldoende. Wat kunnen VAR’s hiervan leren?  

Met het ontstaan van de coronacrisis, ontstond ook de vraag: hoe staat het met de betrokkenheid van de VAR in crisistijd? Twaalf onderzoekers onder penvoering van Janet Bloemhof en Pieterbas Lalleman benaderden in een week tijd de VAR-voorzitters van alle 72 Nederlandse ziekenhuizen voor een telefonisch interview aan de hand van tien vragen. 94 procent van de VAR-voorzitters was bereid de onderzoekers te woord te staan.

VAR betrokken bij crisis?

Het verschil in de betrokkenheid van de VAR’s bij het crisisbeleid tijdens de coronacrisis is opvallend. 38 procent van de VAR’s scoort een onvoldoende op de vraag naar hun betrokkenheid. Bijna een derde geeft de betrokkenheid een zes of zeven, weer een derde een acht of hoger.

Janet Bloemhof, zelf verpleegkundige en als promovenda betrokken bij het onderzoek, vertelt dat de organisatie van verpleegkundige zeggenschap in crisistijd per ziekenhuis enorm verschilt. “Opschaling van IC-bedden, invliegen van ondersteunende collega’s, bezoekstops, grote emotionele impact en uiteindelijk het hervatten van de reguliere zorg. Het zijn verpleegkundige onderwerpen, maar het is geen garantie om ook echt betrokken te worden. Geen enkele VAR is rechtstreeks door de Raad van Bestuur gevraagd om deel te nemen aan een crisisteam. Enkele VAR’s ondernamen hier actie op en zijn daardoor alsnog in het crisisbeleidsteam gekomen. Dit zijn de VAR’s die normaal gesproken ook aan de beleidstafel meepraten. Er zijn ook VAR’s die goed geïnformeerd worden door de RvB of het management, tevreden zijn met die rol en het daarom niet nodig vinden om zitting te hebben in een crisisteam. Enkele VAR’s kiezen er bewust voor om zichtbaar te zijn in de frontlinie en daar verbondenheid te laten zien.”

Verpleegkundig leiderschap op de werkvloer

De onderzoekers vroegen de VAR’s ook naar verpleegkundig leiderschap in deze crisis. De VAR’s scoren hoog op klinisch (vakinhoudelijk) en professioneel leiderschap, met andere woorden: leiderschap op de werkvloer.

Janet Bloemhof: “VAR’s geven aan dat verpleegkundigen enorm veel leiderschap laten zien op de werkvloer. Verpleegkundigen die zich uiterst flexibel opstellen, die veel meer autonomie laten zien doordat ze meer ruimte krijgen om zelf te organiseren, een enorme saamhorigheid en een grootvermogen om op veranderingen in te spelen. Een VAR-voorzitter zei: ‘Verpleegkundigen beseffen dat zij het verschil kunnen maken’. De uitdaging voor verpleegkundigen, en specifiek ook de VAR, is om leiderschap te tonen op het gebied van organisatie. Verpleegkundigen  zijn niet gewend om op dat niveau te participeren en een groot deel van de VAR’s geeft ook aan niet goed toegerust te zijn om hun rol als VAR in de coronacrisis goed uit te kunnen voeren. Soms is het een gebrek aan skills, maar vaak ook aan tijd. Zeker als in crisistijd de hele VAR hard nodig is ‘aan het bed’. Een VAR-voorzitter zei: ‘achteraf realiseerden we dat we ook als VAR verantwoordelijkheden hebben.’”

Het onderzoek naar de betrokkenheid van VAR’s tijdens de coronacrisis kwam tot stand door een samenwerking van Amsterdam UMC locatie AMC, CC Zorgadviseurs, Hogeschool Utrecht, Hogeschool van Amsterdam, Radboudumc in Nijmegen, Tergooi in Hilversum en V&VN. Coördinerend onderzoekers zijn Janet Bloemhof en Pieterbas Lalleman.