Niet langer eenzaam met een GGZ-maatje aan je zij

<strong>“De datum dat zijn maatje komt, schrijf ik voor hem op een briefje. Daar kijkt hij dan voortdurend naar: die dag is zijn vriend er weer, voor hem alleen, om samen iets leuks te doen.” Loraina Vangangelt is verpleegkundige en persoonlijk begeleider van oudere bewoners met een psychiatrische achtergrond. ‘Heel erg veel eenzaamheid’ komt ze tegen. Het Maatjesproject biedt soelaas.

Loraina vertelt het wat mismoedig. Hoe eenzaam veel van de cliënten zijn met wie ze werkt. Haar werkplek is De Koepelhof in Maastricht, waar ze voor GGZ-­organisatie LEVANTO een groep van veertig bewoners begeleidt. Mensen met uiteenlopende problematiek, zoals bipolaire stoornissen en schizofrenie, die al lang binnen de GGZ verblijven. In een aantal gevallen is er ook sprake van verslavingsproblemen.

Bij zeker de helft zijn familie en vrienden volledig uit beeld, zegt ze. “In de psychiatrie zie je vaak dat cliënten naasten van zich af hebben geduwd. Ze zijn lastig om mee om te gaan door onvoorspelbaar en vreemd gedrag en ze verzorgen zich vaak slecht. Dat schrikt af. De meesten komen weinig buiten, omdat de prikkels daar heftiger zijn. Ze hebben geen werk, doen niet zo snel nieuwe sociale contacten op. Dus zijn ze alleen. Buiten de dagelijkse structuur die wij bieden, is er voor veel bewoners niets. Wij zijn hun persoonlijke contact.”

We halen buiten naar binnen

Natuurlijk doet het personeel wat het kan, benadrukt Loraina. Zoveel mogelijk een huiselijke sfeer creëren, het gezellig maken met koffie en activiteiten, vrijwilligers uitnodigen om spelletjes te doen, of een feestje of familiedag organiseren. “We proberen ‘buiten’ een beetje naar binnen te halen. Maar onze focus ligt uiteraard op de zorg.”

Niet iedere cliënt zit op meer sociaal contact te wachten, vertelt ze. “Dat respecteren we natuurlijk. Maar ik vind het heel moeilijk als iemand uitspreekt dat ze zo eenzaam is. Of dat iemand graag een fietstochtje zou willen maken, maar dat niet alleen durft en dus binnen moet blijven. Veel bewoners willen iets hebben om naar uit te kijken, meer buiten te komen. Niet in hun eentje, maar met iemand aan hun zij.” Daarom doet Loraina regelmatig beroep op het Maatjesproject.

Mooie vriendschappen

Maatjes in de GGZ zijn vrijwilligers die cliënten met psychische of psychiatrische problemen op gezette tijden gezelschap houden. Samen een kop koffie drinken, wandelen of winkelen bijvoorbeeld. Eerst mag de cliënt aangeven wat hij zoekt in een maatje: wat zijn de wensen en verwachtingen? Vervolgens wordt naar een match gezocht en tijdens een kennismaking bekeken of het klikt.

Loraina heeft de afgelopen jaren mooie vriendschappen zien ontstaan. “We hebben een bewoner die van nature graag onder de mensen is. Toen zijn dagbesteding wegviel, werden zijn dagen eenzaam. Maar nu heeft hij een maatje. Daarmee gaat hij dammen, zijn grote hobby. Eens in de twee weken drinken ze samen een biertje in het café. Naar die ontmoetingen kijkt hij ontzettend uit, hij praat er elke dag over. Op een briefje schrijf ik de datum dat zijn maatje weer komt, dat papiertje wil hij steeds kunnen zien. Dan is zijn vriend er weer.”

Een andere bewoner ging er eerder nog zelfstandig op uit: de stad in. Maar hij raakte rolstoelgebonden en daarmee veel meer aan De Koepelhof gekluisterd. Zo vereenzaamde hij snel. Loraina meldde ook hem aan voor een maatje. “Samen gaan ze iedere week naar de markt. Onze bewoner bloeit helemaal op, want overal komt hij weer bekenden tegen, schudt hij mensen de hand. Ik zorg op de achtergrond dat alle ‘randvoorwaarden’ goed zijn: plan de afspraken in met het maatje, zorg dat de financiën op orde zijn zodat onze bewoner af en toe wat kan kopen, en informeer bij de vrijwilliger of alles wel goed gaat.”

Risico's

Niet altijd verloopt het maatjescontact voorspoedig. Loraina noemt het voorbeeld van een vrouw bij wie het ziektebeeld verslechterde. Ze kreeg steeds meer last van stemmen in haar hoofd, waardoor ze binnen op haar kamer wilde blijven en niet de onvoorspelbare buitenwereld in. “Daarbij rookte ze stevig in die afgesloten ruimte, en haar stemming kon opeens volledig omslaan. Dan projecteerde ze de stemmen op haar maatje”, beschrijft Loraina. “Het maatje haakte af. Zij haalde geen voldoening meer uit het contact.”

Die voldoening voor de vrijwilliger is net zo belangrijk, weet Loraina. “Wij kennen de cliënten goed en kunnen een maatje dus goed voorbereiden: dit type gedrag kun je verwachten, dit zijn de risico’s. Dat wordt duidelijk besproken tijdens de intake. De meeste vrijwilligers melden zich aan omdat ze zelf bezig willen blijven op hun oude dag, wat willen betekenen voor een ander, of zingeving zoeken. Bij sommigen zie je dat ze echte vrienden worden. Dan heeft een maatje er net zoveel aan als de cliënt. Dat is mooi.”

Er mogen zijn

Juist omdat psychiatrische cliënten uit zichzelf moeilijk nieuwe contacten opdoen, noemt ze het maatjesproject een uitkomst. “Soms merk je dat bewoners het eerste contact met anderen helemaal ontwend zijn. Al gaat het maar om een kopje koffie bestellen. Dus ontwijken ze het, wat de eenzaamheid nog verder vergroot. Maatjes houden hier rekening mee. De cliënt voelt zich daardoor geaccepteerd, eens niet in een hoekje gedrukt of vreemd bekeken. Hij of zij mag er zijn. Bovendien hoeft de aandacht niet gedeeld te worden. Het is echt een eigen maatje.”

Vanaf begin 2020 kun je reageren op berichten via het nieuwe verenigingsplatform van V&VN. Wil je nu al een reactie kwijt? Praat mee op social media.